به گزارش ایتنا / هتل نیوز ؛ در میانه بحران‌های فزاینده آب، انرژی و پسماند، صنعت هتلداری ایران که خود از جمله مصرف‌کنندگان بزرگ و آلاینده‌های شهری محسوب می‌شود، نخستین گام‌ها را برای پیوستن به گفتمان «پایداری» برداشته است. «نشان هتل سبز» به عنوان ابتکاری از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با هدف واداشتن هتل‌ها به بهینه‌سازی مصرف آب و انرژی، مدیریت پسماند و تقویت تعامل با جامعه محلی، برای اولین بار در کشور به صورت جامع تعریف و اجرا شده است. این گزارش، روایتی است از چرایی، چگونگی و پیامدهای این حرکت که می‌تواند آینده صنعت گردشگری را در مسیری پایدارتر ترسیم کند.
تعریف گردشگری سبز و پایدار از نگاه وزارتخانه
” محمد جهانشاهی ” دبیر کمیته ملی طبیعت‌گردی و کمیته گردشگری سبز در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در تعریف گردشگری پایدار می‌گوید: «گردشگری پایدار از دل یک گفتمان بیرون آمده که اگر بخواهیم نگاه گسترده‌ای داشته باشیم، آن گفتمان، “توسعه پایدار” است. یک دغدغه‌ای امروز به وجود آمده که پس از سال‌ها، دیدگاه مبتنی بر توسعه صرفاً اقتصادی، اثرات خود را در کشورهای مختلف نشان داد و رفته‌رفته به عنوان یک چالش جهانی، نقطه اشتراک بسیاری از رهبران جهان و بخش‌های علمی و پژوهشی دنیا شد. از دهه ۹۰ میلادی به بعد، تعریفی از توسعه به وجود آمد که بر اساس آن، اگر قرار است توسعه پیدا کنیم و شرایط زندگی بهتری داشته باشیم، باید به گونه‌ای رفتار کنیم که کیفیت زندگی‌مان در سطح بالاتری باشد، اما در عین حال به یاد داشته باشیم که نسل‌های بعد هم حق دارند از این منابع استفاده کنند. به همین دلیل در حوزه‌های مختلف، گفتمان توسعه پایدار تعریف شد تا بخش‌ها با این رویکرد حرکت کنند که گردشگری پایدار هم جزء همین تعاریف است.»
به گفته وی، گردشگری پایدار نوعی از گردشگری است که در آن، نیازها و الزاماتی که قرار است در طول مسیر و در مقصد به گردشگر ارائه شود، هم در حد کیفیت مطلوبی باید باشد و هم همزمان، نگاه به آینده و حفظ منابع برای آیندگان وجود داشته باشد. این تفکر است که تعاریفی را برای گردشگری پایدار در دنیا شکل می‌دهد و ما در دنیا با واژه‌هایی مثل «ظرفیت برد» مواجه می‌شویم. ظرفیت برد مفهومی است که از دل گردشگری پایدار بیرون آمده و ظرفیت مقصد گردشگری را محاسبه می‌کند و میزان ورود گردشگر به یک سایت را تعریف می‌نماید تا هم گردشگر بهره کافی را ببرد و هم مقصد دچار تردد بیش از حد و عدم توجه به توان و ظرفیتش نشود. امروز به لطف گفتمان پایداری، ظرفیت برد در یک مکان گردشگری سنجیده می‌شود تا از حضور خارج از ظرفیت جلوگیری شود و جلوی آسیب‌های وارده احتمالی گرفته شود.
او در خصوص گردشگری سبز نیز توضیح می‌دهد: «در مورد گردشگری سبز، باید گفت این مفهومی است که از حدود سال ۲۰۰۰ میلادی و زمانی که بحث تغییرات اقلیمی اهمیت زیادی در دنیا پیدا کرد، بیشتر مورد توجه جهانیان قرار گرفت. خروجی بسیاری از پژوهش‌ها و نشست‌های علمی در دنیا در این رابطه است. رویکرد جهانی سبز، توجه را به کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و کاهش تولید دی‌اکسید کربن و متان معطوف کرده است. حدود هشتاد درصد عامل گرمایش زمین از گاز کربن دی‌اکسید ناشی می‌شود و عامل تولید آن، سوخت‌های فسیلی است. می‌دانیم که در حال حاضر سوخت غالب در جهان، سوخت‌های فسیلی هستند. به همین دلیل بحث “گرین” یا سبز که کاهش تولید کربن است، در دنیا توجه ویژه‌ای را به خود جلب کرده است.»
هتل‌ها؛ بازیگران پر مصرف و آلاینده
وی با اشاره به تجربه سایر کشورها می‌افزاید: «در بسیاری از کشورها، خصوصاً در کشورهای حوزه خلیج فارس، این بحث با دقت زیادی دنبال می‌شود. به عنوان مثال در عربستان، امارات و قطر، به شکل ویژه‌ای فضاهای گردشگری را حفظ می‌کنند و در حفاظت از محیط زیست توجه ویژه‌ای دارند. تمام فرودگاه‌هایشان با پنل‌های خورشیدی کار می‌کند.» اما در این میان، هتل‌ها جایگاه ویژه‌ای دارند. جهانشاهی هشدار می‌دهد: «هتل‌ها رتبه دوم یا سوم را در آلایندگی شهری دارند. چرا که ماهیت آنها بر اساس مصرف‌گرایی است و آلوده‌کننده محیط زیست هستند و کشورها دارند به سمتی می‌روند که این میزان آلایندگی را مدیریت کنند. در بررسی‌ها آمده که بیش از ۷۰۰ مورد منبع مصرفی وارد هتل می‌شود. اگر این منابع با رویکرد مدیریت مصرف بهینه وارد هتل شده و مصرف شود، صرفه‌جویی بسیار زیادی ایجاد خواهد شد.»
معیارهای انتخاب هتل‌های سبز
این مقام مسئول با بیان اینکه هتل‌ها درصد بالایی از آلایندگی محیط زیست را ایجاد می‌کنند، به شرایط ایران اشاره می‌کند: «در کشور ما هم که اساس مصرف، بر پایه سوخت‌های فسیلی است، استفاده از انرژی تجدیدپذیر زیر دو درصد است. همچنین برنامه‌های جدی برای جایگزینی سایر اقلام مصرفی در جهت چرخه بازیافت وجود ندارد. بنابراین هتل‌های ما بسیار پرمصرف هستند.» او از برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی در دو سال اخیر سخن می‌گوید و اینکه «بهبود شاخص‌های پایداری در زنجیره خدمات گردشگری» موضوعی است که سرلوحه فعالیت‌های آنها قرار گرفته است.
جهانشاهی خاستگاه طرح «نشان هتل سبز» را اینگونه شرح می‌دهد: «جایزه “وجدان محیط زیست در کسب و کارها” که مدتی پیش سومین دوره آن برگزار شد، نگاهی مبتنی بر مسئولیت اجتماعی بود و سعی کردیم دید جدیدی هم به موضوع داشته باشیم و مبحث گردشگری را هم به آن اضافه کنیم. در سال گذشته حدود ۲۵ شخصیت حقیقی و حقوقی در صنعت گردشگری را معرفی کردیم. سعی کردیم دامنه وسیعی در طول زنجیره تأمین و خدمات گردشگری که به بحث توجه به مسائل محیط زیستی، بهینه‌سازی مصرف منابع و گردشگری سبز در کار خود توجه می‌کنند را شناسایی و تجلیل کنیم. این موضوع باعث شد تا به این فکر بیفتیم که برای گردشگری به صورت مجزا، یکسری شاخص تعریف کنیم و کسب و کارهای مرتبط را با آن شاخص‌ها بسنجیم. هدف‌گذاری ما روی هتل‌ها متمرکز شد؛ به همان دلیلی که ذکر شد: پرمصرف بودن، پرهزینه بودن و آلایندگی بالای آنها در محیط‌های شهری. همه این موارد باعث شد که تصمیم بگیریم امسال “نشان هتل سبز” را طراحی کنیم.»
شاخص‌های این نشان در چهار حوزه تعریف شد:
1. بهینه‌سازی مصرف آب
2. بهینه‌سازی مصرف انرژی (که برای استفاده از انرژی تجدیدپذیر در آن امتیاز در نظر گرفته شد)
3. مدیریت پسماند (به عنوان چالش مهم کشور)
4. رفتارهای اجتماعی هتل‌ها نسبت به جوامع محلی
به گفته جهانشاهی، همه این موارد، چالش‌هایی است که کشور با آنها درگیر است. او در توضیح هر یک می‌گوید: «در بحث آب، هر ۳۱ استان ما با بحران آب مواجه است. در ۵۰ سال گذشته، سالی یک میلی‌متر کاهش بارندگی داشتیم و در برخی سال‌ها این میزان بیشتر هم بوده است. از سوی دیگر منابع آب‌های زیرزمینی را در برخی موارد بالای ۹۰ درصد مصرف کردیم تا به چالش‌های جدی نظیر فرونشست رسیدیم. اصفهان، فارس، تهران، خراسان رضوی و کرمان که بیشترین میزان فرونشست را دارند، جزو اولین استان‌های گردشگرپذیر کشور هم هستند. اثر این فرونشست‌ها در آثار تاریخی ما هم به وضوح دیده می‌شود. تعدادی از آثار جهانی کشور به صورت جدی درگیر فرونشست هستند. بنابر این، به راحتی می‌توان به اهمیت موضوع بهینه‌سازی مصرف آب در کشور، خصوصاً در هتل‌ها پی برد.»
او در مورد شاخص انرژی نیز هشدار می‌دهد: «مورد بعدی مصرف انرژی است که ما با کمبود آن در مقابل نیاز مردم مواجه هستیم؛ تا حدی که به قطعی برق خانه‌ها رسیدیم. با آمدن فصل سرما هم با ناترازی در مصرف گاز مواجه خواهیم شد. این کمبودها دارد به مراحلی می‌رسد که زندگی مردم را به صورت جدی تحت تأثیر قرار داده است. خصوصاً در مورد کمبود آب، موج مهاجرت‌ها شروع شده و در برخی موارد تعارضات اجتماعی پدید آمده است.»
در مورد شاخص سوم، یعنی مدیریت پسماند، جهانشاهی می‌افزاید: «این یکی دیگر از موارد مهم و مورد توجه است. تولید بالای زباله در کشور ما روزانه ۵۵ هزار تن است. خصوصاً استان‌های مازندران و گیلان که گردشگر بیشتری وارد آنها می‌شود، دهه‌هاست با مشکل جدی مدیریت پسماند مواجه هستند. در حال حاضر ۲۰۰ هکتار از جنگل‌های شمال کشور محل دپوی زباله است. از آنجا که بحث بازیافت زباله در کشور ما ضعیف است و تنها حدود ۱۵ درصد زباله تولیدی بازیافت می‌شود، این امر خود موجب آلودگی‌های محیطی بیشتر است. سرانه تولید زباله در کشور ما بیش از استاندارد جهانی است، همان‌طور که در مصرف انرژی بیشتر از مصرف سرانه دنیا مصرف می‌کنیم.»
شاخص‌های اجتماعی و فرآیند ارزیابی
او درباره شاخص اجتماعی نیز توضیح می‌دهد: «مسائل اجتماعی را نیز در خصوص بحث سبز، برای هتل‌ها مد نظر قرار دادیم. سطح تعامل هتل با جامعه اطراف را سنجیدیم؛ اینکه تعامل آن با جامعه بومی چگونه است و چگونگی مسئولیت اجتماعی آنها را ارزیابی کردیم.»
جهانشاهی با مقایسه وضعیت جهانی می‌گوید: «در کشورهای دیگر از بسیاری از این موارد عبور کرده‌اند. آنها به بحث “صفر کردن تولید کربن” رسیده‌اند و در مصرف آب و انرژی به بهترین سطح مصرف بهینه دست یافته‌اند. ما سعی کردیم روشمان را به روشی که سازمان جهانی گردشگری در تعیین روستاها و شهرهای گردشگری سبز استفاده می‌کند، نزدیک کنیم. ما هم مثل الگوهای جهانی از شیوه خوداظهاری در گزارش توسط هتل‌ها استفاده کردیم. گزارش‌ها به صورت دیجیتال برای ما ارسال شد. با جامعه هتلداران ایران بحث شد و هیئت مدیره تصمیم به همکاری گرفت.»
وی درباره نحوه ارزیابی می‌افزاید: «در گذشته حرکت‌هایی در این خصوص به صورت محدودتر شده بود، اما اینکه به این شکل گسترده و در خود ایران به صورت جامع این بحث تعریف و اجرا شود، اتفاق نیفتاده بود. ما شش داور داشتیم که برخی از آنها جزو ارزیاب‌های هتل‌ها هستند و به این دلیل به این امور اشراف کامل دارند. در نهایت تا روز آخر مهلت ارسال آثار، با ۵۵ هتل از ۱۲ استان و منطقه آزاد کیش مواجه شدیم که ۸۰ درصد آنها، هتل‌های ۴ و ۵ ستاره بودند. نزدیک به ۵۰ درصد این هتل‌ها جزو هتل‌های گروهی بودند. در دنیا هم همین‌طور است، اغلب این استانداردها در گروه‌های هتلی، طبق پروتکل‌های واحد رعایت می‌شود. تعدادی از هتل‌ها هم با اینکه قدیمی بودند، بازسازی و مرمت شده بودند و تجهیزات جدید به کار بسته بودند.»
ریشه‌های مصرف بالا در هتل‌های ایران
جهانشاهی به تحلیل علل این مصرف بالا می‌پردازد: «به طور کلی ۳۰ درصد هتل‌های ما بالای ۵۰ سال عمر دارند. عددی در حدود ۲۷۰ هتل ساخته شده در ایران بالای ۵۰ سال عمر دارند. بیشتر هتل‌های ۵ ستاره ما هم قدیمی هستند، به جز چند هتلی که در سال‌های اخیر ساخته شده‌اند. اما باید به این نکته هم توجه کرد که هتل‌های جدیدتر که در ۳۰ تا ۴۰ سال اخیر ساخته شده‌اند، به روش‌ها و تکنیک‌های سبز توجه نکرده‌اند. چون در کشور ما انرژی ارزان و فراوان است و این باعث شده که ما به تکنولوژی‌های روز دنیا در جهت کنترل مصرف اهمیت ندهیم. به عنوان مثال، چرا باید سیستم‌های مصرف انرژی در اتاق‌ها و طبقاتی که فاقد میهمان هستند، کار کند؟ بر این اساس، هم هتل‌هایی که به سمت کهنسالی رفته‌اند و هم هتل‌هایی که جدیداً ساخته شده‌اند، با همان نگاه سنتی ساخته شده‌اند. وقتی بررسی می‌کنیم، می‌بینیم هتلی که تنها ۲۰ سال از ساختش گذشته، چقدر پرمصرف است و در مقایسه با نمونه مشابهش در دیگر کشورها، چه در سازه و چه در مدیریت مصرف، حدود ۵۰ درصد منابع را هدر می‌دهد.»
انرژی‌های تجدیدپذیر؛ راهکاری برای تاب‌آوری
وی با اشاره به پتانسیل بالای کشور در حوزه انرژی خورشیدی می‌گوید: «۹۰ درصد مساحت کشور، بیش از ۳۰۰ روز در سال آفتابی است. ما منبع انرژی تقریباً پایانی در خصوص انرژی خورشیدی داریم. در خصوص انرژی بادی هم در برخی استان‌ها این امکان فراهم است، البته هزینه نیروگاه‌های بادی در کشور ما بالاست. اما مناسب‌ترین منبع، همین انرژی خورشیدی است. شتابی که استفاده از انرژی خورشیدی در دنیا دارد، بسیار بالاست. شاهدیم که قیمت پنل‌ها کاهش می‌یابد و قدرت باتری آنها بیشتر می‌شود. چین در این خصوص سردمدار است و حدود ۴۰ درصد از انرژی خودش را از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید می‌کند. این عدد در مورد ترکیه ۱۲ تا ۱۵ درصد است. در کشور ما سهم انرژی‌های تجدیدپذیر ۱.۵ تا ۲ درصد است که بسیار کم است، اما نسبت به گذشته رشد اندکی پدید آمده است.»
جهانشاهی به یک نمونه موفق اشاره می‌کند: «استفاده از این پنل‌های خورشیدی این امکان را به وجود می‌آورد که برق تولیدی را بتوان به شبکه برق سراسری وارد کرد و به دولت فروخت. یک اقامتگاه در کاشان به درآمد پایدار رسیده است و در حال گسترش این نیروگاه خورشیدی در فضای خود است تا با قیمت پلکانی به دولت بفروشد. این موضوع می‌تواند نیاز خود مجموعه‌ها را پوشش دهد و در عین حال درآمدزایی هم برایشان ایجاد کند، خصوصاً در فصول قطعی برق که در کشور وجود دارد.» او در پایان این بخش می‌افزاید: «برای تولید برق سبز گردشگری، با همکاری سازمان انرژی تجدیدپذیر در حال توافق هستیم تا نشست‌های مشترک بگذاریم و بتوانیم اقدامات جدی‌تر و گسترده‌تری انجام دهیم.»
سیاست‌های تشویقی و چشم‌انداز آینده
جهانشاهی در پایان درباره ضرورت تحول و سیاست‌های تشویقی می‌گوید: «ما با یک بازه ۱۰ تا ۱۵ ساله تأخیر وارد این مباحث شده‌ایم. میلیاردها تومان در مورد تأسیسات گردشگری هزینه شده است. اگر این گفتمان وجود داشت، می‌توانستیم بگوییم این سرمایه‌گذاری‌ها در جهت گفتمان سبز صورت گرفته است. کاری را که شروع کرده‌ایم سال‌ها بعد نتیجه خود را نشان خواهد داد و بسیار با اهمیت است. ما فرصت‌های زیادی را از دست داده‌ایم و باید هوشیار باشیم تا فرصت‌های بیشتری را از دست ندهیم.»
وی با بیان اینکه در بسیاری از کشورها، دیدگاه سبز تبدیل به قانون شده است، توضیح می‌دهد: «در آن کشورها هزینه استفاده از آب، انرژی و تولید پسماند آنقدر زیاد است که آنها ناگزیر به مدیریت این مباحث هستند. چیزی که در این حوزه به آنها کمک می‌کند، دانش است. حتی در مواردی از هوش مصنوعی برای استخراج الگوریتم‌ها برای چگونگی مصرف انرژی استفاده می‌کنند. در این کشورها هم مقررات، این الزام را ایجاد می‌کند و هم سیاست‌های تشویقی وجود دارد.»
جهانشاهی از طراحی سیاست‌های تشویقی در ایران خبر می‌دهد: «ما یکسری سیاست‌های تشویقی را طراحی کردیم که امیدواریم بتوانیم آنها را اعمال کنیم. یکی اینکه تأسیسات گردشگری بتوانند با قراردادن پنل‌های خورشیدی تبدیل به نیروگاه‌های برق شوند و حتی بتوانند بیش از نیاز خود برق تولید کنند و با فروش آن به دولت و شبکه برق مرکزی، در هزینه‌های خود صرفه‌جویی کنند. دیگر اینکه تأسیسات در حال ساخت یا مرمت که این الگوها را مد نظر گرفته باشند، بتوانند از تسهیلات بیشتری استفاده کنند یا در اولویت اعطای تسهیلات باشند. همه اینها باعث می‌شود تا سهم رفتارهای سبز را در خدمات گردشگری بیشتر ببینیم.» او در پایان با بیان اینکه این حرکت بازخوردهای خوبی داشته، خاطرنشان می‌کند: «ما شاهد این هستیم که در کارگروه‌های تخصصی هتلداری در این باره بحث می‌شود و برخی از هتل‌هایی که موفق به اخذ نشان نشده‌اند در تلاش هستند که این استانداردها را اعمال کنند. این گفتمان باید به گفتمان غالب در هتل‌های کشور بدل شود. حرکتی است که می‌تواند به حرکت به سمت گردشگری پایدار و توسعه پایدار سرعت ببخشد و هتل‌ها را به برندی مشخص در زمینه تکنولوژی سبز تبدیل کند.
✍🏻 مریم کاظمی زاده
